Tykocin – miasto nad Narwią, niedaleko Białegostoku, to klimatyczne miejsce, z barokową architekturą, dawną żydowską dzielnicą, otoczone piękną przyrodą.
Tykocin jest niedużym miasteczkiem na pograniczu Mazowsza i Podlasia. Liczy niespełna dwa tysiące mieszkańców. Jest celem wycieczek turystów z Polski i Żydów z całego świata. Miasto ma unikalną architekturę i tragiczną historię związaną z II wojną światową.
Tykocin założył w 1425 r. książę Janusz Mazowiecki. W XVI wieku król Zygmunt August rozbudował istniejący tu zamek i zmienił go w rezydencję. Miasto i jego okolice urzekły króla: rozlewiska Narwii i piękne puszcze wokół. W XVII wieku właścicielami Tykocina stali się członkowie bogatego roku Branickich. I zamienili je w barokową „perłę”.
Przed II wojną światową prawie połowę mieszkańców Tykocina stanowili Żydzi. Była tu druga co do wielkości (po Krakowie) gmina żydowska w Polsce. Miasto tętniło życiem, kwitł handel, obchodzono żydowskie święta religijne Chanuka, Purim, Pesach i Sukot.
Pogrom w Tykocinie
W sierpniu 1941 r. Niemcy zabili około 2,5 tysiąca żydowskich mieszkańców miasta, których wcześniej zebrali na rynku. W lesie koło wsi Łopuchowo znajduje się zbiorowy grób pomordowanych. Tych, których wówczas nie zastrzelono, wywieziono do obozów koncentracyjnych. Do obozów wywożono też Polaków. Centrum miasteczka, które było zamieszkane przez Żydów, Niemcy zniszczyli.
Z powodu zniszczeń po wojnie (w 1950 r.) Tykocin utracił prawa miejskie. Odzyskał je dopiero w 1993 r.
Zabytki Tykocina
Jednym z najważniejszych zabytków Tykocina jest kościół św. Trójcy zbudowany w latach 1741-1750. To wtedy miastem władał ród Branickich. Kościół ma bogatą barokową architekturę, imponującą fasadę i bogato zdobione wnętrze. Zabytkowe organy pochodzą z 1760 r.
Obok kościoła znajduje się alumnat wojskowy, czyli pierwszy w Polsce dom dla żołnierzy-weteranów i inwalidów wojennych z lat 1634–1638. Obecnie jest tu hotel i restauracja.
Zbudowana w 1642 r. Wielka Synagoga w Tykocinie jest drugą co do wielkości i najstarszą po krakowskiej polską synagogą. Dziś mieści się w niej muzeum. Budynek zachował klimat żydowskiej świątyni. Na ścianach widnieją XIX-wieczne tablice z modlitwami w języku hebrajskim i aramejskim.
Mała Synagoga znajduje się obok Wielkiej Synagogi. Została wybudowana pod koniec XVIII w. w stylu barokowym. Pierwotnie budynek mieścił szkołę religijną i stanowił dom talmudyczny. Została niemal doszczętnie zniszczona podczas II wojny światowej. Odbudowano ją w latach 70-tych XX w. Dziś znajdują się tu bogate zbiory judaiców, a w podziemiach działa restauracja.
Rynek istnieje od momentu powstania Tykocina, jednak jego obecny wygląd pochodzi z XVIII w. Uliczki są wyłożone kamieniem. Wokół stoją zabytkowe domy, a na środku placu pomnik Stefana Czarnieckiego. Rynek zamyka kościół pw. Świętej Trójcy.
Klasztor Bernardynów powstał w latach 1771-1791. Zabudowania zachowały swój pierwotny, barokowy wygląd. Obecnie mieści się tu Dom Księży Emerytów.
Cmentarz Żydowski to jeden z najstarszych zachowanych cmentarzy żydowskich w Polsce. Znajduje się kilkaset metrów od synagogi, przy drodze prowadzącej do Pentowa i Kiermus. Nekropolia ta istnieje od początków historii Żydów w Tykocinie, a więc od 1522 r. W czasie wojny Niemcy poważnie zniszczyli cmentarz.
Zamek w Tykocinie – zamek króla Zygmunta II Augusta. Podstawą zamku była drewniana warowania z początku XIV w. W 1433 r. wojewoda tykociński postawił na jej miejscu zamek, który został następnie rozbudowany w połowie XVI w. przez króla Zygmunta II Augusta. Za jego panowania zamek stanowił rezydencję królewską z arsenałem konnym, skarbcem i biblioteką. Historia tej budowli wiąże się z takimi postaciami historycznymi jak: Janusz Radziwiłł, Stefan Czarniecki, August II Mocny i Jan Klemens Branicki.
Pomnik Stefana Czarnieckiego na rynku pochodzi z 1763 r. Został wzniesiony z inicjatywy Jana Klemensa Branickiego. Jest to najprawdopodobniej drugi po Kolumnie Zygmunta najstarszy świecki pomnik w Polsce.
Pomnik Orła Białego znajduje się na małym placu u zbiegu ulic 11 Listopada i Poświętnej. Został wybudowany w 1982 r. z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Tykocińskiej. Wcześniej w tym miejscu stał drewniany postument również orła białego postawiony w 1919 r. na cześć odzyskania przez Polskę niepodległości. Obecny pomnik jest wykonany z brązu i również upamiętnia te wydarzenia. Rzeźba nawiązuje także to faktu ustanowienia w 1907 r. na zamku w Tykocinie odznaczenia Orderu Orła Białego.
Tykocin – wydarzenia kulturalne
W Tykocinie odbywa się wiele imprez związanych z historią i tradycją miasta. Odtwarzane są wydarzenia historyczne, odbywają się jarmarki i festyny. Do roku odbywa się rekonstrukcja zwycięskiej bitwy o Tykocin z okresu wojen szwedzkich.
W mieście działa Tykociński Teatr Amatorski. Pielęgnuje tradycje dwóch teatrów – polskiego i żydowskiego – działających w miasteczku na początku XX wieku. Tematyka spektakli dotyczy dziejów Tykocina, tradycji staropolskich misteriów pasyjnych i bożonarodzeniowych oraz tradycji i kultury tykocińskich Żydów. Spektakle odbywają się w kościele, synagodze, na zamku i na ulicach miasta.
Tykocin – przyroda
Tykocin leży na lewym brzegu Narwii przy trzech kompleksach leśnych: Narwiańskim Parku Narodowym, Biebrzańskim Parku Narodowym i Puszczy Knyszyńskiej. Miasto leży na trasie szlaku bocianiego biegnącego od Białowieskiego Parku Narodowego przez Biebrzański Park Narodowy do Narwiańskiego Parku Narodowego.
Przez Tykocin przebiega wiele szlaków turystycznych – rowerowych i pieszych.
