Leki wchodzą w interakcje między sobą, z suplementami i ziołami stosowanymi na własną rękę. Ich działanie może zostać spotęgowane lub osłabione. Mogą stać się toksyczne.
Pacjenci często nie są świadomi zagrożeń, jakie niesie ze sobą tzw. wielolekowość. Na przykład jednoczesne stosowanie różnych preparatów na nadciśnienie, które zawierają potas jest niewskazane ze względu na ryzyko zbyt dużego stężenia tego pierwiastka w organizmie. Gdy przyjmujemy lek na nadciśnienie, powinniśmy odstawić przyjmowany na własną rękę suplement potasu.
Innym przykładem jest połączenie leku na zgagę zawierającego pantoprazol z lekiem na osteoporozę zawierającym kwas alendronowy. Skutek może być taki, że zamiast hamować osteoporozę leki te mogą przyczynić się do jej dalszego rozwoju. Sytuację może pogorszyć samodzielne (bez konsultacji z lekarzem lub farmaceutą) stosowanie niektórych silnych środków przeciwbólowych.
Przegląd lekowy
W 2018 r. przewlekła polipragmazja (czyli jednoczesne przyjmowanie co najmniej pięciu leków przez co najmniej pół roku) dotyczyła w Polsce ponad pół miliona osób w wieku 65+. Rzeczywista skala problemu jest jednak dużo większa, bo w analizie przeprowadzonej przez NFZ brano pod uwagę tylko leki refundowane.
Osoby starsze z powodu różnych schorzeń zazwyczaj zażywają kilka leków jednocześnie. Ta wielolekowość jest konieczna, ale zawsze stwarza ryzyko niepożądanych objawów.
Jeśli ktoś leczy się jednocześnie u kilku specjalistów i zażywa różne leki, powinien udać się do doświadczonego farmaceuty z prośbą o tzw. przegląd lekowy, czyli ocenę wszystkich stosowanych przez siebie medykamentów. Dzięki temu można zoptymalizować zestaw stosowanych leków (np. wyeliminować zbędne preparaty lub znaleźć bezpieczniejsze alternatywy). Seniorzy mogą o taki przegląd lekowy poprosić również lekarza geriatrę.
Jak bezpiecznie stosować leki?
Poniżej kilka rad, jak bezpiecznie stosować kilka różnych leków naraz.
- Idąc do lekarza, spisz leki na kartce.
- Ostrożnie stosuj leki bez recepty, suplementy i zioła.
- Stosuj leki zgodnie z zaleceniami lekarza.
- Leki popijaj wodą.
- Nie wszystkie leki można dzielić.
- Leki przechowuj w temperaturze pokojowej lub w lodówce.
- Przed operacją odstaw leki i preparaty zwiększające krwawienie.
- Zioła mogą zmniejszać wchłanianie niektórych leków.
Lista, zalecenia, woda
1. Idąc do lekarza, zawsze informuj go o wszystkich lekach i suplementach, które aktualnie przyjmujesz. Może się bowiem zdarzyć, że otrzymasz od różnych lekarzy recepty na ten sam lek (tylko pod inną nazwą handlową) lub też leki wzajemnie znoszące swoje działanie terapeutyczne. Aby tego uniknąć, idąc do lekarza spisz wszystkie przyjmowane leki i suplementy na kartce.
2. Bądź ostrożny i powściągliwy w samodzielnym stosowaniu leków bez recepty, suplementów diety czy preparatów ziołowych. Najlepiej każdorazowo konsultuj takie kwestie z lekarzem lub farmaceutą. Pamiętaj, że suplementy, leki i zioła mogą wchodzić w liczne interakcje, wpływając m.in. na wzajemne wchłanianie oraz działanie terapeutyczne.
3. Stosuj leki zgodnie z zaleceniami lekarza, farmaceuty, a jeśli nie masz dokładnych instrukcji – zgodnie z informacjami zawartymi w ulotce. Skuteczność wielu leków jest ściśle uzależniona m.in. od konkretnej pory ich przyjmowania, dawki, a także tego, czy są przyjmowane na czczo, w trakcie posiłku czy też po jedzeniu.
4. Leki najlepiej popijać wodą niegazowaną niskozmineralizowaną, o temperaturze pokojowej lub zwykłą wodą z kranu, przegotowaną i ostudzoną. Zwykle optymalna ilość wody to zawartość średniego kubka lub szklanki (około 200 ml).
Dzielenie, przechowywanie, zioła
5. Pamiętaj, że nie wszystkie leki można dzielić. Nie dzieli się m.in. tabletek dojelitowych oraz takich, które w nazwie mają SR, XR, MR (chyba że producent zaleci inaczej). Nie dzieli się też tabletek powlekanych oraz kapsułek. Dzieląc wspomniane leki, możemy je dezaktywować lub obniżyć ich skuteczność.
6. Większość leków przechowuje się w temperaturze pokojowej (15-25 stopni Celsjusza). Jeśli producent zaleci przechowywanie leku w lodówce (np. antybiotyku w zawiesinie), to najlepiej trzymać je w niej na dolnej lub środkowej półce.
7. Przed poddaniem się operacji lub zabiegowi chirurgicznemu koniecznie odstaw czosnek i preparaty go zawierające (najlepiej już na tydzień wcześniej, gdyż mogą one zwiększać krwawienia. Podobne działanie mają niektóre zioła, np. miłorząb czy żeń-szeń.
8. Bardzo ostrożnie stosuj preparaty ziołowe, gdyż mogą one zmniejszać wchłanianie niektórych leków (takie działanie mają zwłaszcza zioła zwiększające perystaltykę jelit, np. aloes czy liść senesu). Z kolei dziurawiec złocisty (stosowany m.in. jako środek uspokajający) może osłabiać działanie zażywanych przez kobiety hormonalnych środków antykoncepcyjnych czy hormonalnej terapii zastępczej. Ponadto, wyciąg z dziurawca może obniżyć stężenie we krwi teofiliny – leku stosowanego w astmie czy POCHP. Dziurawiec może także wchodzić w interakcje z wieloma innymi lekami, jak również zwiększać wrażliwość skóry na promienie słoneczne.
Czym NIE popijać leków:
Mlekiem – ze względu na obecność wapnia, który niekorzystnie wpływa na przyswajalność niektórych substancji leczniczych, np. antybiotyków. Mleko zmniejsza też kwaśność żołądka, co prowadzi do przedwczesnego rozpadu tabletek dojelitowych.
Sokami – zwłaszcza grejpfrutowym, który neutralizuje enzymy metabolizujące niektóre leki, co powoduje znaczny wzrost ich stężenia we krwi i może prowadzić do zatrucia. Odstęp między przyjęciem leku a wypiciem soku grejpfrutowego powinien wynieść około 4 godzin.
Kawą lub herbatą – w szczególności gorącą. Składniki tych napojów mogą wchodzić w interakcje z lekami. Może to osłabiać lub nasilać ich działanie, a także zwiększać skutki uboczne (np. herbata hamuje wchłanianie żelaza).
Alkoholem – może to zaburzyć procesy przyswajania i wydalania leku, nasilić jego toksyczność dla wątroby, a nawet spowodować jej marskość! Alkohol osłabia działanie antybiotyków, natomiast nasila działanie leków antydepresyjnych, uspokajających i antyhistaminowych.
